Promena izbornog sistema često se spominje u javnosti, međutim ova tema stalno ostaje bez adekvatne rasprave. Izborni sistem predstavlja jednu od najvažnijih institucionalnih odluka jer utvrđuje način na koji će biti vršena raspodela mandata. Retki su primeri utvrđivanja izbornog sistema u skladu sa istorijskim, etničkim, kulturološkim, političkim kriterijumima. Prilikom kreiranja izbornog sistema postoje dve mogućnosti, jedna podrazumeva dobru upućenost političkih aktera u prednosti i posledice određenog izbornog sistema, a druga je nedovoljna informisanost političkih aktera o prednostima i posledicama određenog izbornog sistema. Oba pristupa su pogubna za stabilnost i razvoj određene države. Presudan element prilikom odabira izbornog sistema jeste uspostavljanje prednosti u političkoj utakmici.
Izborni sistem Srbije često je bio žrtva ovakvih malverzacija. Od uvođenja višestranačja, jedino su izbori za 1990. godinu bili većinski dvokružni. Proporcionalni izborni sistem uveden je 1992.godine sa devet izbornih jedinica. Broj izbornih jedinica je 1997.godine povećan na 29. Međutim, od 2000. godine odlučeno je da Srbija bude jednomandatna izborna jedinica.
Danas se poslanici Republike Srbije biraju u jednomandatnoj izbornoj jedinici , primenom proporcionalnog izbornog sistema, glasanjem za izborne liste. Raspodela mandata vrši se primenom D’Ontove formule – izborne liste dobijaju broj mandata srazmerno broju glasova. Ovaj sistem je često kritikovan zato što dovodi do fragmentiranosti parlamenta, zatim podrazumeva poluneposredan izbor poslanika i dovodi do teritorijalne nereprezentativnosti (opštine Beograd i Novi Sad imaju najveći broj poslanika) . Kao posledica svega ovoga dolazi do opšteg nepoverenja u parlament.
Nedostatak proporcionalnog sistema najviše se može primetiti na nacionalnom nivou, gde od 1990.godine oko dvadesetak opština nema predstavnike u parlamentu. Ovakva parlamentarna nereprezentativnost povezana je i sa činjenicom da je Srbija jednomandatna izborna jedinica.
Izborne jedinice
Izborna jedinica predstavlja teritorijalni okvir gde birači glasaju za kandidate ili liste kandidata i u kome se raspodeljuju mandati . Izborna jedinica može biti jednomadatna, gde se bira jedan predstavnik i višemandatna, gde se bira više predstavnika, a najmanje dva. Jednomandatna izborna jedinica karakteristična je za većinski izborni sistem, a višemandatna za proporcionalni. Prilikom formiranja izbornih jedinica treba uvažavati istorijske, kulturlološke , geografske, etničke elemente. Uzimajći u obzir ove elemente, ali i broj stanovnika određene oblasti, prilikom formiranja izbornih jedinica može doći do velikih manipulacija. To je najmanipulativniji element izbornog sistema. Istraživači su došli do zaključka da što je manja izborna jedinica to je veća disproporcija između glasova i mandata. Zbog toga od veličine izborne jedinice zavisi broj stranaka u parlamentu.
Slučaj Srbija
Studenti politikologije na Fakultetu političkih nauka radili su mini analizu na temu izborne jedinice. Cilj analize bio je utvrditi kakva bi bila stranačka zastupljenost u parlamentu da je Srbija višemandatna izborna jednica. Prilikom čitanja analize treba imati na umu da je formiranje izbornih jednica rađeno bez ikakve tehničke pomoći i da su izborne jedinice kreirane na osnovu dosadašnjih saznanja i procena političkih, istorijskih i kulturoloških događaja.
Da je Srbija višemandatna izborna jedinica, rezultati izbora iz 2014.godine bili bi nešto drugačiji.
Broj ljudi upisanih u birački spisak 2014.godine bio je 6 765 998, a broj birača koji su glasali 3 592 375. Najviše ljudi glasalo je u Vojvodini i Beogradu. Kada bi Srbija bila podeljena na 6 izbornih jednica – Vojvodina, Beograd, Zapadna Srbija, Jugozapadna Srbija, Istočna Srbija i Južna Srbija, rezultati izbora bi se malo ralikovali.
Rezultati ispitivanja ukazali su na to da bi najveći broj mandata pripao SNS-u i SPS-u, ali određen broj mandata pripao bi Demokratskoj stranci Srbije, Liberalno demokratskoj partiji i Socijaldemokratskoj stranci.
U Vojvodini bi određen broj mandata pripao SDS-u, dok bi u Beogradu jedan broj mandata pripao Demokratskoj stranci Srbije (oko 5).
U južnoj Srbiji određen broj mandata uzeli bi Ujedinjeni regioni Srbije i Socijaldemokratska stranka, dok bi u jugozapadnoj Srbiji oko dva mandata odnela Liberalno demokratska partija.
Kada se uporedi sa izbornim rezultatima iz 2014.godine, razlika nije drastična. Najveći broj mandata odnosi Srpska napredna partija i Socijalistička partija Srbije, ali postoje određena odstupanja. Naime da je Srbija podeljena na ovih šest izbornih jedinica, u republičkom parlamentu svoje predstavnike imale bi Demokratska stranka Srbije, Socijaldemokratska partija Srbije, koje bi imale oko 5 poslanika, dok bi po jedno poslaničko mesto pripalo Liberalnodemokratskoj partiji I Ujedinjeim regionima Srbije.
Idealni izborni sistem ne postoji. Prilikom svake rasprave o menjanju izbornog sistema uvek treba imati na umu da partije to čine kako bi što duže ostale na vlasti. Od izbornog sistema, zavisi i rezultat izbora.
K.Ć.
Srbija izbori
